W bazie Polskich Spółek Akcyjnych pojawiło się (i sukcesywnie w najbliższym czasie uzupełniane będzie) mnóstwo wpisów z numerami RHB poszczególnych spółek akcyjnych. Dlaczego wpisy w RHB są takie ważne?

W polskim (i nie tylko) systemie prawa wpis do rejestru handlowego tworzy spółkę akcyjną. Prawnicy mówią, że wpis jest konstytutywny (uwaga, nie wszystkie wpisy w rejestrze mają taki charakter). Aby podmiot mógł działać, mieć prawa i obowiązki, zaciągać zobowiązania itd. musi zostać oficjalnie wpisany do rejestru. W przypadku spółek akcyjnych był to rejestr handlowy dział B, stąd RHB. Piszę „był”, gdyż od 2001 roku rejestr handlowy został w Polsce zastąpiony Krajowym Rejestrem Sądowym.

W rejestrze handlowym zostały zawarte wszystkie istotne informacje o spółce, w szczególności dane identyfikujące spółkę i sposób jej działania. Wyłącznie z rejestru handlowego w sposób urzędowo potwierdzony dowiemy się jakie było brzmienie firmy (kodeksowe określenie nazwy spółki), jakiej wysokości kapitałem dysponowała spółka, czym się zajmowała, kto i kiedy wchodził w skład zarządu i rady nadzorczej, gdzie była siedziba spółki, a gdzie miała ona oddziały. Jeżeli na podstawie zachowanych w archiwach wpisów w RHB dysponujemy takimi informacjami o spółce akcyjnej, to oznacza koniec wątpliwości co do przedmiotowych danych. Znaczenie prawne rejestru handlowego przesądza o wyniku dyskusji. I dlatego RHB są takie ważne dla badań historii spółek.

Powiedziałem, że od 2001 roku mamy KRS, jednak wcześniej zasady prowadzenia rejestrów handlowych nie było zbyt jednolite. Rejestry handlowe w ostatecznym kształcie zostały wprowadzone przepisami kodeksu handlowego i rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 1.07.1934 o rejestrze handlowym. Rejestry handlowe były prowadzone przez sądy, co do zasady przez sądy okręgowe (z tych powodów poszukiwania archiwalne rejestrów handlowych należy rozpoczynać od przewertowania inwentarzy sądów okręgowych). Rozporządzenie dopuszczało jednak w wybranych okręgach na zasadzie wyjątku przekazanie uprawnień do prowadzenia rejestrów sądom grodzkim. Ta niekonsekwencja miała swoje źródła historyczne, gdyż przed ujednoliceniem w 1934 roku prawodawstwa handlowego w poszczególnych dzielnicach Polski obowiązywały inne systemy prawne, w tym systemy dotyczące rejestru handlowego. Na terenie całego obszaru Państwa Polskiego w rozumieniu granic z 1939 roku system rejestru handlowego zaczął obowiązywać dopiero od 1919 roku, kiedy to został wydany dekret o rejestrze handlowym. Wcześniej, gdyż w 1917 roku wprowadzony został rejestr handlowy na obszarze byłego Królestwa Kongresowego, a jeszcze przed wybuchem I wojny światowej rejestry handlowe prowadzone były na obszarze zaboru austriackiego i pruskiego. I właśnie na terenie zaboru pruskiego prowadzenie rejestrów handlowych należało do właściwości sądów powiatowych (później grodzkich). Współcześnie zatem w badaniach archiwalnych i poszukiwaniu rejestrów handlowych nie można zatrzymać się na przeszukaniu zasobów sądu okręgowego, w zakresie poszukiwań na byłym obszarze zaboru pruskiego trzeba sięgnąć także do inwentarzy sądów powiatowych (grodzkich).

Co ważne, jak pisałem we wcześniejszym wpisie na blogu, zasoby archiwalne zostały przez Niemców przetrzebione w czasie ostatniej wojny. Z tych powodów może zdarzyć się, że po II wojnie światowej sądy okręgowe odtwarzały rejestry handlowe, na nowo i z nową numeracją wciągając spółki do rejestru. Tak np. działo się na obszarze Sądu Okręgowego w Gdyni. W takich przypadkach może zdarzyć się, że mamy podwójną numerację dla tej samej spółki i podwójne wpisy w rejestrze. W poszukiwaniach archiwalnych nie można zatrzymać się na 1939 roku, trzeba zbadać także historię spółki z pierwszych lat powojennych.

Jeszcze w kwestii wielokrotnej numeracji RHB dla wielu spółek akcyjnych występujących w bazie. Charakterystyczne jest, szczególnie na obszarze dużych miast (np. Warszawa), występowanie kilku numerów RHB przy spółce. Sytuacja ta wynika ze sposobu prowadzenia księgi rejestrowej. Otóż, jak przekonacie się biorąc taką księgę do ręki, miejsca na wpisy można zostawić mniej lub więcej, jednak księga ma ograniczoną pojemność i w sytuacji, gdy na danym obszarze występuje bardzo dużo spółek, tego miejsca była ograniczona ilość. W konsekwencji, po którymś kolejnym wpisie nie było możliwości dokonywania kolejnych adnotacji i należało przenieść spółkę w nowe miejsce na koniec księgi (lub do nowej księgi). Jednak taka migracja spółki nie mogła być dowolna, ponieważ wpisy w księdze rejestru dokonywane były wedłu numeracji ciągłej. W konsekwencji przeniesienie wiązało się z nadaniem spółce nowego numeru RHB, a przy starym czyniono wzmiankę, iż spółka została przeniesiona pod nowy numer. Jeżeli wpisów była znaczna ilość, to sądy musiały zakładać dużo nowych ksiąg. Niewątpliwie posiadaczem - rekordzistą jest Archiwum Państwowe w Warszawie, które ma w swych zasobach grubo ponad 70 kolejnych tomów RHB sądu warszawskiego. Z powyższych powodów i czasami dla ułatwienia poszukiwań podaje się oprócz numeru RHB także numer tomu, oznaczony cyframi rzymskim, w którym należy spółki szukać. Dla przykładu oznaczenie RHB VI 931 i RHB XXXIX 5772 oznacza w Warszawie tę samą spółkę, tylko raz wpisaną w tomie 6, a następnie w tomie 39 rejestru handlowego.

Jednak, aby przypomnieć, że oryginalność jest naszą cechą narodową, a i rozbicie dzielnicowe miało także swój wpływ, to zwracam uwagę, iż w przypadku Galicji (np. sądy we Lwowie, czy Krakowie) był inny zwyczaj. Mianowicie wraz z założeniem nowego tomu rejestru handlowego numeracja RHB startowała od nowa. Dlatego w przypadku Galicji nie jest wystarczające podanie czystego numeru, koniecznie należy wskazać tom księgi rejestru. Spółki oznaczone w RHB w Krakowie jako RHB I 18 i RHB III 18, to będą zupełnie różne podmioty.

Owocnych poszukiwań.