Kupiłem jakieś dwa tygodnie temu książkę Macieja Kurka – Państwowe krótkoterminowe papiery dłużne z ziem polskich. Nawał obowiązków w końcu czerwca nie pozwolił mi napisać recenzji „od ręki”, ale w tych okolicznościach rzeczone dwa tygodnie musi zostać uznane za krótki okres. Dodam tylko, że paradoksem pozostanie, iż całą książkę przeczytałem (chociaż nie wiem, czy to właściwe słowo w kontekście katalogu, a przecież tym dokładnie jest książka M. Kurka) następnego dnia po dostarczeniu.

Dla uniknięcia jakichkolwiek wątpliwości i najróżniejszych nieprzewidywalnych interpretacji mojego tekstu powiedzmy sobie z góry, to jest znakomity katalog (zastanawiałem się krótką chwilę, czy można napisać „wybitny”, ale czuję, że tak to raczej mówi się o ludziach, a nie ich dziełach; Słownika Języka Polskiego chwilowo nie mam „pod ręką”). Katalog M. Kurka został przygotowany bardzo starannie, autor dogłębnie zbadał źródła archiwalne oraz spójnie i rzeczowo ujął istotę tematu. Tylko dla porządku dodam, że przedmiotem książki jest sklasyfikowanie i opisanie wszelkich krótkoterminowych papierów wartościowych o charakterze dłużnym emitowanych przez Państwo Polskie w latach 1918-1995.  Ten wstęp zakończę jednoznacznym stwierdzeniem, pozycja obowiązkowa dla każdego kolekcjonera papierów wartościowych.

Moja ciekawość tematu i błyskawiczna analiza dopiero co zakupionego katalogu sprawiła, że następnego dnia po lekturze postanowiłem zrobić porządek w dotychczas przypadkowo gromadzonych i odkładanych papierach dłużnych. Nie będę ukrywał, że była tam prawdziwa „stajnia Augiasza”, a zamiar sklasyfikowania i ułożenia wszelkich papierów dłużnych odkładałem latami z braku czasu. Katalog M. Kurka stał się narzędziem (cena narzędzia 150 zł) do prac porządkowych. Zachęcam do podobnego użycia jak w moim przypadku. Wyglądało to tak, iż szybka selekcja papierów dłużnych na papiery skarbowe ujęte w katalogu P. Bykowskiego, krótkoterminowe ujęte w katalogu M. Kurka, listy zastawne towarzystw kredytowych, obligacje samorządowe, emisje banków publicznych i w końcu emisje banków prywatnych, towarzystw kolejowych i spółek akcyjnych pozwoliły zapakować każdy rodzaj papieru wartościowego do właściwej teczki. Następnie od papierów wartościowych ujętych w katalogu M. Kurka zacząłem spis i oznaczenie posiadanych dokumentów, kierując się oczywiście numeracją z katalogu. Czyż nie jest właśnie najprościej przechowywać papiery w kolejności występowania w katalogu? Następne do właściwego posegregowania będą obligacje długoterminowe Skarbu Państwa (katalog P. Bykowskiego).

Powyższe działania klasyfikujące i porządkujące zbiór wraz z wcześniejszą lekturą książki spowodowały zebranie kilku uwag do dzieła. Podkreślę, to nie zarzuty, to raczej drobne postulaty lub wnioski do autora, ale również dla mnie samego, a także innych osób systematyzujących wiedzę w jakimś obszarze.

Zacznijmy od braków, jako „najtrudniejszego” zarzutu. Jak sam się przekonałem, w katalogowaniu papierów wartościowych najbardziej wymagającym zadaniem pozostaje dotarcie do kolekcjonerów, do tych którzy posiadają walory będące przedmiotem katalogu. Niestety autor często nie ma nawet szansy dowiedzieć się u kogo szukać. Nie zmienia to jednak faktu, że obowiązkiem każdego autora tego typu opracowania jak „Państwowe krótkoterminowe papiery dłużne z ziem polskich” jest próba jak najszerszego poinformowania audytorium o planowanej publikacji i przedłożenie prośby o kontakt. Należy mieć nadzieję, że odezwą się osoby mogące wzbogacić wiedzę. Najważniejszym pozostaje, aby prośba autora była zaadresowana tuż przed zakończeniem pisania książki. Należy przecież pamiętać, że zbiory kolekcjonerów „żyją”.

W kontekście powyższego odkryłem w swych przepastnych szufladach następujące pozycje, których nie znajduję w katalogu M. Kurka (nie zostały w ogóle sklasyfikowane, czyli jak rozumiem Autor nie miał ich „w ręku”, ani nie znał ich z przebogatej analizowanej dokumentacji archiwalnej):

- poz. 1.1 (4% Bilet Skarbowy, Serja I) – ser. AF (oczywiście można założyć, że ta seria musiała być wyemitowana, ale nie jest to jasne z opisu – w przypadku poz. 1.1 – 1.6 patrz także dalsza uwaga)

- poz. 65.1 (Bon funduszu inwestycyjnego) – seria 0 (WZÓR)

- po poz. 114 powinna być jeszcze skatalogowane emisje Bonów skarbowych denominowanych w „nowych” złotych (PLN) z podpisami Grzegorza Kołodko jako Ministra Finansów (formalnie był ministrem od kwietnia 1994 r. i nie badałem sprawy, ale musiał przygotować emisję w momencie przeprowadzenia denominacji w 1994 r., a więc bony też mieszczą się w cokolwiek sztucznie zakreślonej przez Autora dacie końcowej, czyli 1995 r.) – posiadam 5 wzorów Bonów skarbowych: 39 tygodniowy na 10.000 zł ser. KA, na 1.000.000 zł ser. KC oraz 52 tygodniowy na 10.000 zł ser. LA, na 100.000 zł ser. LB i na 1.000.000 zł ser. LC (warto byłoby w tym zakresie kompleksowo uzupełnić Katalog o brakujące pozycje).

Oprócz tego znalazłem w katalogu M. Kurka pozycje wzmiankowane, które jednak przez Autora oznaczone są jako nieznane, jak np.:

- poz. 94.5 (3% Bilet Skarbowy. Transza XI) – mimo, że wydrukowanych zostało tylko 5 szt.

- poz. 109.5 (Bon skarbowy) – oczywiście seria EB

- poz. 111.4, 5 i 6 – serie odpowiedni DA, DB i DC

- poz. 112.4, 5 i 6 – serie odpowiednio CA, CB i CC

- poz. 113.4, 5 i 6 – serie odpowiednio BA, BB i BC

- poz. 114.4, 5 i 6 – serie odpowiednio AA, AB i AC.

Dalsza analiza katalogu zmusza mnie do postawienia pytania o rozumienie przedmiotu dzieła. Jak powinny być klasyfikowane emisje bonów przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski? Czy traktować te emisje jako państwowe (jednak NBP jest mimo swej niezależności publicznym, państwowy podmiotem prawa), czy też odrębnie (w sensie formalnoprawnym Skarb Państwa to inny podmiot prawa niż NBP)? Nie chodzi przy tym o emisje papierów z okresu rządów komunistycznych gdy faktycznie Narodowy Bank Polski, a dokładniej włączone w jego struktury PKO, przyjmując depozyty ludności wystawiało najróżniejsze „pokwitowania”, a o emisje Bonów pieniężnych Narodowego Banku Polskiego po 1989 roku. Uważam, że kwestia klasyfikacji tych bonów wymagałaby co najmniej wyjaśnienia we wstępie książki.

Nie mam także jasności w temacie Asygnat Skarbu Państwa (znane mi nominały to 10, 20, 50 i 100 zł). Bezprocentowe papiery, które można było zrealizować w Urzędach Skarbowych (i zgaduję płacić nimi zobowiązania podatkowe) niczym nie różnią się w sensie prawnym od Bonów Podatkowych sklasyfikowanych w Katalogu pod poz. 10. Jeżeli mylę się to jest drugie zagadnienie wymagające wyraźnego wyjaśnienia we wstępie.

Nie bardzo także rozumiem istotę podziałów papierów wartościowych w poz. 1 (4% Bilet Skarbowy  serii I) katalogu M. Kurka. W ramach poz. 1.1 – 1.6 Autor sklasyfikował bony rozróżniając je podpisami osób sygnujących dokument, ale nie rozróżnił ich seriami. W konsekwencji np. pod poz. 1.2 mamy bony ser. BI i BR, a poz. 1.3 bony ser. BN i CK. Podział ten jest niespójny z dalszymi klasyfikacjami w katalogu, a brak dokładniejszego rozbicia poszczególnych rodzajów biletów w ramach przyjętej przez Autora klasyfikacji nie może być tłumaczony brakiem miejsca w książce. W końcu przecież w całej książce zostało opisanych 364 różnego rodzajów dokumentów poświadczających krótkoterminowe zobowiązania Skarbu Państwa, a całość liczy 184 strony. Jeszcze minimalnie więcej miejsca znalazłoby się.

Piszę cały czas „krótkoterminowych”, a niestety tak jak M. Kurek w swej książce nie wyjaśniam tego terminu. To drobna nieścisłość, gdyż chyba wszyscy instynktownie czujemy, że chodzi nam o papiery wartościowe o okresie zapadalności nie dłuższym niż 12 miesięcy.

Wy nie czekajcie tyle czasu. Na tych 184 stronach odnajdziecie prawdziwą kopalnię wiedzy o bonach, biletach skarbowych, zobowiązaniach dłużnych itp. papierach emitowanych przez Państwo Polskie.

W wasze ręce.